شرایط ازدواج در قانون مدنی ایران

نکاح در لغت به معنی پیوستن است و در اصطلاح حقوقی می توان اینطور تعریف کرده که نکاح قراردادی است که به موجب آن زن و مرد در زندگی با یکدیگر شریک و متحد شده، خانواده ای تشکیل می دهند. نکاح دارای شرایطی است که تحقق یا نفوذ نکاح منوط به وجود آنهاست. این شرایط شامل، اختلاف جنس، قصد و رضا (اراده) و اهلیت است که در ادامه مقاله شرایط ازدواج در قانون مدنی ایران بیشتر توضیح خواهیم داد.

اختلاف جنس

اختلاف جنس از شرایط اساسی نکاح است و نکاح بین دو همجنس نمی تواند تحقق پیدا کند. این امر جزو بدیهیات حقوقی است و احتیاج به استدلال ندارد. معهذا در تایید آن می توانیم به فقه اسلامی و عرف و عادت مسلم استناد کنیم و نیز بگوئیم که ازدواج بین دو همجنس بر خلاف نظم عمویم و اخلاق حسنه است و از این رو طبق ماده 975 قانون مدنی باطل است و دادرس نمی‌تواند به آن ترتیب اثر دهد.

ماده 975 قانون مدنی:

به علاوه مواد دیگری در قانون نشانگر آن است که نکاح فقط بین زن و مرد امکان پذیر است، هر چند که ماده صریحی بر بطلان نکاح دو همجنس وجود ندارد.

در عمل، هنگامی که سردفتر بخواهد نکاحی را واقع و ثبت کند، برای احراز اختلاف جنس به شناسنامه طرفین رجوع می کند و در صورتی که شناسنامه حاکی از این اختلاف باشد می تواند عقد نکاح را جاری کند و آن را در دفتر رسمی ازدواج به ثبت برساند.

اراده

اراده یا قصد و رضای طرفین از ارکان هر قرارداد از جمله نکاح است. البته اراده باطنی برای تحقق نکاح کافی نیست، بلکه اراده باید به طریق معتبر در قانون ابراز شود. این اراده علاوه بر عناصر اصلی نکاح ممکن است متضمن پاره ای تعهدات فرعی و تبعی باشد که از آنها به شروط ضمن عقد تعبیر می کنند.

چون نکاح عقد است، اراده در آن، مانند سایر قراردادها، مهمترین رکن به شمار می آید. ازدواجی که بدون اراده (قصد) واقع شده باشد، باطل و از درجه اعتبار ساقط است. بنابراین نکاح در حال مستی یا نکاح با شوخی و نکاح مجنون که به وسیله خود او بسته شده باشد، به علت فقدان قصد انشاء، بی ارزش است. همینطور است اگر کسی را به خواب مغناطیسی (هیپنوتیزم) برده، در حالی که فاقد اراده است او را به ایجاب یا قبول نکاح وادارند.

ماده 1064 قانون مدنی:

عاقد در این ماده اعم است از کسی که برای خود عقد نکاح می بندد یا به نمایندگی از دیگری، بنابراین از ماده فوق بر می آید که قصد طرفین از شرایط اساسی نکاح است.

اهلیت

یکی از شرایط نکاح اهلیت است، یعنی طرفین باید توانایی قانونی برای عقد نکاح داشته باشند. اهلیت در نکاح تابع قواعد ویژه ای است و قواعد عمومی اهلیت در این جا کاملا قابل اجرا نیست. اهلیت برای نکاح شامل چند نکته است:

اولا، مرد و زن باید به سن بلوغ مقرر در قانون یا قابلیت صحی برای نکاح رسیده باشند.

ماده 211 قانون مدنی:

ثانیا، در بعضی از موارد باید ولی با ازدواج موافقت نماید و اهلیت با اجازه او کامل می شود.

ماده 1041 قانون مدنی:

ثالثا، ازدواج سفیه (غیر رشید) و مجنون نیز تابع احکام خاصی است.

[ مقاله مرتبط: ازدواج موقت و قوانین آن ]