تعریف جعاله چیست؟ ارکان و انواع جعاله

جعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود و در اصطلاح فقها، صیغه‌ای است که ثمره آن به دست آوردن منفعتی در برابر عوض است. البته برای انعقاد جعاله، شرط نیست که کارمزد معلوم باشد. جعاله یکی از عقود معین در حقوق ایران است و شروط و ویژگی‌های آن در قانون مدنی تعیین شده است. در این قرارداد شخصی خود را متعهد می‌کند که در مقابل عملی، به شخص دیگری مزد و اجرت معینی پرداخت کند. در اصطلاح حقوقی به فرد متعهد، جاعل، به طرف دیگر قرارداد عامل و به مزد و اجرت هم جُعل گفته می‌شود.

تعریف جعاله چیست؟

جُعاله در فقه و حقوق ایران عبارت است از عقدی که طی آن شخصی در برابر دریافت اجرت یا پاداشی التزام به انجام کاری می‌یابد. جعاله از ریشه کلمه جعل بوده و به معنی چیزی است که در مقابل انجام دادن کاری، به دیگری پرداخت می شود. جعاله در لغت، به معنی اجرت و دستمزد است. جعاله در حقوق، نام یک عقد معین است که در ماده 561 قانون مدنی، تعریف شده است.

ارکان جعاله

برای اینکه بتوانیم اسم یک عمل حقوقی را جعاله بگذاریم، باید این سه رکن با هم وجود داشته باشد. ارکان جعاله عبارتند از:

جاعل

جاعل، کسی است که درخواست انجام کاری را کرده است.

به نظر فقها و حقوقدانان، جاعل باید اهلیت در تصرف (بلوغ، عقل، رشد) داشته (محجور نباشد) و با قصد خود و اختیار، جعاله را منعقد کرده باشد.

جاعل می‌تواند فرد اجنبی (ناشناخته، مجهول، خارج از قرارداد کتبی) باشد؛ مثل اینکه کسی اعلام کند: هرکس گمشده فلانی را پیدا کند، من فلان مبلغ به او می‌دهم، که در این صورت، پرداخت جُعل بر عهده او خواهد بود نه صاحب گمشده.

عامل

عامل، کسی است که کار درخواست شده را انجام می دهد. عامل، می تواند یک فرد معین یا فرد یا افراد نامعینی باشد.

فقهای شیعه در مورد عامل، قدرت داشتن او را بر انجام دادن کار موردنظر شرط کرده‌اند.

جُعل

جعل، به دستمزد و اجرتی که باید پرداخته شود، می گویند. جعاله در صورت مجهول بودن جُعل باطل است.

البته در صورت بطلان عقد نیز، عامل مستحق اجرت المثل است، با این تفاوت که در صورت صحّت جعاله و بطلان عوض، اجرت المثل، در جعاله عوض واقع می‌شود؛ لیکن بنابر قول جمعی، در صورتی که جهالت (عدم شفاف سازی) مانع تسلیم عوض نباشد، اشکالی ندارد، مانند آنکه جاعل بگوید: هرکس فلان گمشده را بیابد، نصف آن از آنِ او باشد یا صاحب کالا به دلال بگوید: از فلان مبلغ هر چه بیشتر فروختی، الباقی برای خودت.

انواع جعاله

برای مثال وقتی کسی اعلام می کند اگر کسی حیوان گمشده ای با مشخصات معلومی را یافت و آن را تحویل دهد، یک میلیون تومان مژدگانی دریافت می کند. در اینجا کسی که درخواست پیدا کردن حیوان و پس دادن آن را کرده است، جاعل نامیده می شود. مبلغ یک میلیون تومانی که به عنوان مژدگانی در نظر گرفته شده است، جُعل نامیده می شود و کسی که کار درخواست شده را انجام می دهد عامل نامیده می شود . جعاله حاصل ترکیب درخواست جاعل، قبول عامل و مبلغ جُعل ایجاد شده است. عامل همیشه فرد مشخصی نیست. اینکه عامل چه فرد یا افرادی باشد باعث بوجود آمدن انواع جعاله می شود. از این رو در ادامه به بررسی انواع جعاله یعنی جعاله عام و جعاله خاص می پردازیم.

جعاله عام

جعاله عام همان است که اکثر ما با آن در آگهی های روزنامه یا در سطح خیابان می بینیم. کسی با انتشار آگهی ای درخواست کاری را به عموم اعلام می کند. در این حالت برای درخواست کننده کار یا همان جاعل هدف اصلی انجام کار است و هر کسی که بتواند آن را انجام دهد و به اتمام برساند و به جاعل تحویل دهد، اجرت را دریافت خواهد کرد. برای مثال وقتی کسی کیف پول خود را گم می کند با انتشار آگهی در سطح محله یا شهر خود اعلام می کند هر کس کیف پول مورد نظر او را پیدا کند، مژدگانی دریافت خواهد کرد. البته اگر جاعل قبل از اینکه عامل کار را به او تحویل دهد از درخواست خود صرف نظر کند، جعاله بر هم خواهد خورد.

همین مورد را می توانید در سایت های خدماتی مانند پونیشا ببینید. در این سایت کارفرما یا همان شخص یک پروژه ایجاد می کند که حکم آگهی انجام یک کار را دارد و در پی آن افراد می توانند کار را انجام دهند و در قبالش اجرت را دریافت کنند. پس در اینجا جعاله در پی انجام پروژه صورت گرفته است.

جعاله خاص

بر خلاف جعاله عام که عامل فرد معینی نیست، در جعاله‌ی خاص، فرد جاعل قصد و نیت خود را تنها برای یک یا چند نفر معین مطرح می‌کند و کس دیگری نمی‌تواند با انجام دادن آن کار، اجرت و یا جعل را دریافت کند. به جعاله ای که در آن عامل فرد معینی است، جعاله خاص می گویند.

برای مثال وقتی کسی که فرد خاصی را مد نظر قرار دهد و بگوید اگر طلا گم شده مرا پیدا کنی به تو پاداش می دهم، تنها فرد مد نظر او عامل است و در صورتی که او کار درخواستی جاعل را انجام دهد، اجرت دریافت خواهد کرد. در این حالت نیز مانند جعاله عام، عامل تنها زمانی مستحق اجرت است که درخواست جعاله را انجام داده باشد و به جاعل تحویل داده باشد.

همین مورد را در فضای مجازی، در سایت انجام میدم می توانید ببینید. در این سایت اشخاص اعلام آمادگی برای انجام کار های خاص متناسب با مهارت شان انجام می دهند و شما می توانید از بین آن ها، شخص عامل متناسب با کار خود را انتخاب نمایید.

»» تعریف عقد چیست؟ انواع عقود در قانون مدنی ایران