اموال مادی و اموال غیر مادی چیست؟

حقوقدانان مال را به اعتبار گوناگون به انواعی تقسیم می‌کنند از جمله اموال مادی و غیر مادی، اعیان و منافع، مثلی و قیمی، مصرف شدنی و مصرف نشدنی، منقول و غیر منقول، دارای مالک خاص و فاقد مالک خاص. در اینجا در یک تقسیم بندی کلی ابتدا مال به اموال مادی و اموال غیر مادی تقسیم می‌شود و هر یک مورد بررسی قرار می‌گیرد و خواهیم دید سایر تقسیم بندی‌های اموال در ذیل یکی از اموال مادی و غیر مادی قرار می‌گیرد.

اموال مادی

اموال مادی اموالی هستند قابل لمس و رویت که در عالم خارج به صورت شیء مادی دارای مکان است و می‌توان وجود آن را با یکی از حواس پنجگانه احساس نمود. مانند: زمین، اتومبیل، خانه، کتاب، گاز، برق و … مصادیق اموال مادی بسیار فراوان است و به طور کلی در گذشته حقوق، صرفاً، وجود همین اموال مادی را به رسمیت می‌شناخت.

1) عین و منفعت

در یک تقسیم بندی حقوقدانان اموال مادی را به عین و منفعت تقسیم می‌کنند.

الف) عین

عین مالی است که دارای وجود خارجی بوده و با حس لامسه قابل ادراک است. تعریف عین به تعریف اموال مادی خیلی شباهت دارد و به عبارتی، می‌توان گفت، هر مال مادی عین است. اما منفعت مالی است که به تدریج از اعیان اموال حاصل شود. عین دارای سه قسم است: عین معین، در حکم عین معین و کلی.

عین معین: عین معین مالی است که در عالم خارج، جدای از سایر اموال با ضمیر اشاره قابل تعیین و تشخیص است. مانند این خانه، این اتومبیل، این زمین و … در صورتی که عین معینی موضوع تعهدی قرار گیرد، ایفای تعهد از طریق انتقال همین عین معین امکان‌پذیر است.

در حکم عین معین (کلی در معین): در صورتی که موضوع تعهد مقدار معین از مجموعه‌ای از اموال همگون و محدود باشد آن مقدار که موضوع تعهد است «در حکم عین معین» نامیده می‌شود.

کلی (کلی فی‌الذمه): موضوع تعهد یا دین، زمانی کلی محسوب می‌گردد که جنس، وصف و مقدار آن معین باشد. در این گونه تعهدات مدیون یا متعهد موظف نیست که مال معینی را در مقام وفای به عهد به طلبکار بدهد.

ب) منفعت

منفعت مالی است که به تدریج از مال دیگری به وجود می‌آید و وابسته به مال دیگری است و به عبارت دیگر، ذره ذره و جزء جزء از مال دیگری، استحصال می‌شود. حقوقدانان منفعت را به مادی و غیر مادی، متصل و منفصل تقسیم می‌کنند:

منفعت منفصل: منفعتی که قابلیت انفکاک مادی یا حقوقی از عین مال را داشته باشد، مانند میوه‌های درخت که هم قابلیت انفکاک مادی از عین را دارند و هم قابلیت انفکاک حقوقی از آن را دارند.

منفعت متصل: منفعتی که نه تنها قابلیت انفکاک مادی از عین مال را ندارد، بلکه حتی قابلیت انفکاک حقوق از آن را نیز ندارد. مانند رشد و نمو یک درخت.

[ مقاله مرتبط: انواع عین و منفعت مال ]

2) مثلی و قیمی

مال مثلی مالی است که عرفا اشباه و نظایر آن زیاد باشد، مثل برنج و مال قیمی مالی است که دارای اشباه و نظایر آن نیست و یا اشباه آن عرفا کم باشد مثل یک آثار باستانی.

ماده 950 قانون مدنی:

مال زمانی مثلی است که قابل تقسیم به اجزای از هر جهت مساوی باشد و مال قیمی مالی است که چنین نباشد. مثلاً، یک تن شکر می‌تواند به ده قسمت صد کیلویی تقسیم شود.

مال قیمی همیشه باید به صورت عین معین مورد معامله قرار گیرد و الا معامله باطل است ولی مال مثلی می‌تواند به صورت کلی فی‌الذمه یک کلی در معین و یا عین معین مورد معامله قرار گیرد.

3) اموال قابل بقا و غیرقابل بقا

اموال را از حیث پایداری یا عدم پایداری در برابر استفاده از آنها به دو دسته زیر تقسیم می‌کنند:

اموال غیرقابل بقا (اموال مصرف نشدنی): مالی است که با استفاده از بین نمی‌‌رود، مثل میز برای مطالعه و صندلی برای نشستن و کتاب برای خواندن.

اموال قابل بقا (اموال مصرف شدنی): مالی است که با استفاده از بین می‌رود، مثل چوب برای سوزاندن یا مواد خوراکی برای خوردن.

4) اموال منقول و غیر منقول

مال غیر منقول: ماده 12 قانون مدنی در تعریف مال غیرمنقول اینگونه مقرر می‌دارد:

مال منقول: اموال مادی که قابل جابه جایی از مکانی به مکان دیگر باشند، و این جابه جایی موجب خرابی خود مال یا محل استقرار آن مال نشود را مال منقول گویند. و ماده 19 قانون مدنی نیز در بیان خصوصیت های مال منقول مقرر می‌دارد:

[ مقاله مرتبط: اموال منقول و غیر منقول چیست؟ ]

اموال غیر مادی

اموال غیر مادی اموالی هستند که به صورت جسم نبوده و حس نمی‌شود؛ اما، از نظر حقوقی جزئی از دارایی شخص را تشکیل می‌دهند. مانند: مطالبات، حقوق معنوی مولف، مصنف و به طور کلی حقوق پدیدآورندگان آثار هنری. این حقوق در زمره اموال غیرمادی هستند.

– حق معنوی

به عنوان مثال، حقی که تاجر و صنعتگر نسبت به نام تجارتی یا شکل خاص محصولات و کالا های خود دارد، یا حقی که نویسنده اثر ادبی یا مخترع نسبت به تالیف یا اختراع خود پیدا می کند، موضوع این حقوق به جای اشیاء خارجی امور ذهنی و فکری است و به همین جهت این حقوق را حقوق معنوی می‌نامند.