- در این مقاله قصد داریم، در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم، که اهلیت چیست؟ سپس، به انواع اهلیت که شامل اهلیت تمتع و اهلیت استیفا می‌باشد خواهیم پرداخت. اگر در مورد اهلیت در قانون مدنی و در مباحث حقوقی و غیرحقوقی سوالاتی دارید، که در این مقاله پاسخ داده نشده بود، در انتهای مقاله از مشاوران وکیل VIP بپرسید.
اهلیت توانایی یک شخص برای برخورداری از یک حق (اهلیت تمتع) یا انجام دادن یک کار (اهلیت استیفا) را گویند. مثلا اگر شخصی بتواند مالک اموالی شود، او برای مالکیت آن اموال، اهلیت تمتع دارد و اگر شخصی بتواند اموالی را که مالک آنهاست بفروشد، او برای معامله کردن نسبت به این اموال، دارای اهلیت استیفا است.
تعریف حجر چیست؟
همه انسان ها در مرحله ای از دوران زندگی خود (دوره صغر) از اجرای حقوق و تصرف در اموال خود ممنوع اند و ناگزیر دوره ای از حجر را به طور قهری باید بگذرانند، حتی ممکن است صغیر بعد از رسیدن به سن بلوغ، به علت اینکه رشد کافی برای اداره امور خود ندارد، محجور باشد.
به علاوه برخی از افراد از کودی مبتلا به اختلال قوای دماغی هستند و این حالت بعد از رسیدن به سن بلوغ ادامه می‌یابد و نیز ممکن است شخص پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد، به جنون یا سفه مبتلا گردد. این اشخاص محجور شناخته شده اند و قانون گذار برای اداره امور به حمایت آن ها مقرراتی آورده و نهادهایی تاسیس کرده است.
اهلیت چیست؟
در پاسخ به این سوال که اهلیت چیست؟ باید گفت، اهلیت به معنی عام عبارت است از صلاحیت شخص برای دارا شدن و اجرای حق و تکلیف. در این معنی اهلیت کامل مورد نظر است، اما گاهی از این کلمه فقط توانایی دارا شدن حق یا اجرای آن را اراده می کنند و این اهلیت به معنی خاص می باشد.
شایان توجه است که چون اهلیت اجرای حق از نظر استعمال آن در نوشته های حقوقی غلبه دارد هنگامی که اهلیت بطور مطلق استعمال می شود، منظور اهلیت اجرای حق است.
در قانون مدنی هم اهلیت بیشتر به همین معنی به کار رفته است، به ویژه در مواد 190 و 210 تا 212 و مواد دیگری که در آنها اهلیت به عنوان یکی از شرایط اساسی معامله ذکر شده است، همین مفهوم مورد نظر قانون گذار بوده است.
انواع اهلیت
اهلیت به دو مورد تقسیم می شود:
1) اهلیت تمتع
اهلیت تمتع (تملک)، به معنای توانایی و شایستگی قانونی شخص برای دارا شدن حق است.
حقوق دانان عرب زبان از آن با اصطلاح «اهلیه الوجوب» یاد کرده اند. البته اصطلاح اخیر دارای مفهومی وسیع تر از شایستگی دارا شدن حق است، زیرا منظور آنان شایستگی شخص برای دارا شدن حق و تکلیف است که هیچ یک از اصطلاح های متداول فارسی برای بیان این مقصود کافی به نظر نمی‌رسد.
این اهلیت نشان دهنده شخصیت قانونی شخص است، زیرا در تعریف آن گفته اند شخص موجودی است که دارای حق و تکلیف است.
2) اهلیت استیفا
اهلیت استیفا (تصرف)، به معنای توانایی و شایستگی قانونی شخص برای اجرای حق است.
اهلیت دارا شدن حق همیشه همراه با اهلیت اجرا نیست، چه ممکن است شخص حقی داشته باشد ولی نتواند آن را اجرا کند. کسی که حق دارد یا عهده دار تکلیفی است، زمانی می تواند حق یا تکلیف خود را اجرا نماید که توانایی و شایستگی آن را دارا باشد.
حقوق دانان عرب زبان به این اهلیت «اهلیه الاداء» می‌گویند. کسانی که فاقد این اهلیت باشند در اصطلاح حقوقی محجور نامیده می‌شوند. اهلیت نتیجه وضعیت است.
مراحل مختلف اهلیت
بعضی از حقوق دانان برای اهلیت (به معنی عام) بر حسب اینکه شخص در چه مرحله ای از دوران زندگی خویش به سر می برد، مراحلی را ذکر کرده اند. این مراحل عبارتند از:
اهلیت جنین (اهلیت در مرحله جنینی)، اهلیت دوران طفولیت، اهلیت دوران تمیز، اهلیت بلوغ و اهلیت رشد.
در این تقسیم بندی اهلیت دارای مفهوم بسیط و واحدی است که به تدریج تکامل پیدا می کند و از اهلیت تمتع ناقص (دوران جنینی) به اهلیت استیفای کامل (اهلیت دوران رشد) می رسد.
این تقسیم بندی در حقوق امروز نیز قابل قبول است. در حقوق کنونی اهلیت در مراحل مختلف انسان یکسان نیست و به تدریج اهلیت آدمی، همراه با رشد قوای جسمی و دماغی، تکامل می یابد و اهلیت ناقص که در مراحل نخستین زندگی وجود دارد به تدریج به اهلیت کامل تمتع و استیفا تبدیل می گردد، به گونه ای که انسان بالغ، عاقل و رشید دارای توانایی کامل جهت دارا شدن و اجرای حق و تکلیف است.
بهترین وکیل برای مشاوره در مورد اهلیت افراد کیست؟
وکیل پایه یک دادگستری بصورت کلی برای هر کاری که مربوط به مشاوره حقوقی باشد می‌تواند گزینه خوبی باشد اما اگر تخصص‌تر بخواهیم نگاه کنیم می‌شود به وکیل امور حِسبی اشاره کرد. در مجموعه وکیل VIP شما به راحتی می‌توانید گروهی از وکلا حقوقی، کیفری و خانواده را برای مشاوره حقوقی تلفنی یا مشاوره حقوقی حضوری در کنار خود داشته باشید.
[ مقاله مرتبط: قیم کیست؟ ]
در صورت تمایل جهت مشاوره حقوقی اهلیت قانونی از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
» سوالات حقوقی مرتبط با اهلیت
در صورتی که اهلیت خریدار احراز نشود آیا کل قرارداد زیر سوال می‌رود؟
بسته به مفاد قرارداد صلح به ویژه اگر صلح بلاعوض باشد موضوع متغیر خواهد بود.
وصیت کننده باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
وصیت کننده باید دارای چهار شرط باشد که عبارت است از بلوغ، عقل، اختیار، رشد. در حقیقت وصیت کننده باید اهلیت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشد. وصیت کودک، مجنون، مست و کسی که او را مجبور کرده باشند وصیت کند و محجور که از تصرف در اموالش ممنوع است، صحیح نیست. همچنین وصی یا به عبارتی شخص اجرا کننده وصیت باید بالغ، مسلمان و قابل اطمینان باشد، بر این اساس وصیت به نابالغ، دیوانه و کافر صحیح نیست.
