تعریف عین و منفعت مال در حقوق + (انواع عین معین)

اموال جمع مال است و آن چیزی است که قابل استفاده بوده و ارزش مبادله اقتصادی و داد و ستد داشته باشد. مال باید بتواند یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند، یعنی یا باید این قابلیت را داشته باشد، که بتواند یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی و روانی او را بر طرف سازد. مال از نظر حقوقی به چزی اطلاق می‌شود که مفید بوده و قابل تملک و اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین باشد. در این مقاله به تعریف عین و منفعت مال و انواع آن در حقوق مدنی می‌پردازیم.

اموال مادی

حقوقدانان مال را به اعتبار گوناگون، به انواعی تقسیم می کنند از جمله اموال مادی و غیر مادی. اموال مادی اموالی هستند قابل لمس و رویت که در عالم خارج به صورت شی مادی دارای مکان است و می توان وجود آن را با یکی از حواس پنجگانه احساس نمود مانند زمین، اتومبیل، خانه، کتاب، گاز، برق و … مصادیق اموال مادی بسیار فراوان است.

[ مقاله مرتبط: اموال مادی و اموال غیر مادی چیست؟ ]

تعریف عین و منفعت

در یک تقسیم بندی حقوقدانان اموال مادی را به عین و منفعت تقسیم می کنند. عین، مالی است که دارای وجود خارجی بوده و با حس لامسه قابل ادراک است. تعریف عین به تعریف اموال مادی خیلی شباهت دارد به عبارتی، می توان گفت هر مال مادی عین است. اما منفعت مالی است که به تدریج از اعیان اموال حاصل شود.

انواع عین معین

دیدیم که عین، مالی بود دارای وجودی خارجی قابل لمس و رویت. با مرور اجمالی مواد راجع به عقد بیع خواهیم دید که عین هم اقسامی دارد از جمله عین معین، در حکم عین معین و کلی.

1) عین معین

عین معین مالی است که در عالم خارج، جدای از سایر اموال با ضمیر اشاره قابل تعیین و تشخیص است. مانند: این خانه، این اتومبیل، این زمین و … در صورتی که عین معینی موضوع تعهدی قرار گیرد، ایفای تعهد از طریق انتقال همین عین معین امکان پذیر است.

عین معین، که عین شخص و خارجی نیز نامیده شده است، ممکن است، مشاع باشد یا مفروز.

2) در حکم عین معین

در صورتی که موضوع تعهد مقدار معین از مجموعه ای از اموال همگون و محدود باشد آن مقدار که موضوع تعهد است در حکم عین معین نامیده می شود.

مقصود از همگون بودن آن است که اجزا آن مجموعه بایستی با هم شبیه بوده به نحوی که متعهد بتواند موضوع تعهد را از هر قسمت آن مجموعه استخراج کند و در مقام ایفای تعهد به متعهدله تسلیم نماید. و منظور از محدود این است که مال در حکم عین معین، باید در مجموعه ای محدود از اموال همگون و مثلی قرار گیرد نه مجموعه نامحدود.

3) کلی

موضوع تعهد یا دین، زمانی کلی محسوب می گردد که جنس، وصف و مقدار آن معین باشد. در این گونه تعهدات مدیون یا متعهد موظف نیست که مال معینی را در مقام وفای به عهد به طلبکار بدهد. ولی از آنجا که کلی، قابل صدق بر افراد و مصادیق فراوانی در عالم خارج است، لذا باید مصداقی از مصادیق موجود را انتخاب کند که شرایط موضوع تعهد را داراست و آن را به متعهدله تسلیم نماید.

تعریف منفعت و انواع آن

مقصود از منافع ثماراتی است که از اعیان اموال به دست می آید. بدون آنکه از عین مال به گونه ای محسوس کاسته شود. حقوقدانان منفعت را به مادی و غیر مادی، متصل و منفصل تقسیم می کنند که ذیلا به هر یک از این تقسیم بندی ها می‌پردازیم.

1) منافع مادی و غیر مادی

ممکن است این ثمرات در عالم خارج تجسم خارجی پیدا کند و به صورت عین متجلی شود. مثل میوه های درخت و گاه ممکن است منافع برخی اعیان در عالم خارج به صورت شیئی مادی تجسم پیدا نکند، بلکه، ثمره در واقع صفات و استعدادی است که عین مال بدان جهت قابل استفاده و انتفاع است. مثلا، منافع یک خانه که منفعت آن قابلیتی است که آن خانه برای سکونت از آن استفاده می شود.

2) منافع منفصل و متصل

حقوقدانان منافع را به منافع متصل و منافع منفصل تقسیم می کنند.

منافع متصل عبارت از اوصاف یا کیفیتی است که بر ارزش عین می افزاید، ولی هیچگاه جدای از آن تصور نمی شود. مانند فربه شدن حیوان و رشد درختان.

منافع منفصل ثمره یا حاصلی است که از لحاظ مادی و حقوقی قابل جدا شدن از عین است؛ ارزش دیگری است که می توان به شخص دیگر تعلق پیدا می کند. مانند میوه درخت، نوزاد حیوان، قابلیت سکونت در خانه، سواری اتومبیل و ….