شرایط اساسی صحت معامله و قرارداد

هر یک از عقود (معینه و یا غیر معینه و قراردادها) وقتی آثار قانونی دارد که شرایط اساسی صحت معامله را دارا باشد. منظور قانون مدنی از اساسی بودن شرایط صحت معاملات در عقد، آن است که هرگاه در معامله شرایط چهارگانه که در ادامه بیان خواهد جمع شود آن معامله صحیح و دارای آثاری است که قانون لازمه آن معامله دانسته است زیرا از نظر حقوقی شرایط مزبور ارکان متشکله عقد می‌باشند که با فقدان هر یک از آنان عقد پیدایش نمی‌یابد.

شرایط اساسی صحت معامله

برای صحت هر عقد دو دسته شرایط باید وجود داشته باشد. یک دسته شرایط اساسی صحت معاملات که مستند آن ماده 190 قانون مدنی است و دسته دیگر شرایط ویژه و متمایز کننده یک عقد از عقود دیگر (شرایط اختصاصی) است.

ماده 190 قانون مدنی:

فقدان شرایط صحت همیشه دارای یک اثر و نتیجه نیست و به عبارت دیگر ضمانت اجرای این شرایط همیشه یکسان نمی‌باشد. فقدان شرط صحت گاهی باعث بطلان و گاهی موجب عدم نفوذ معامله است. بنابراین، صحت در ماده ۱۹۰ قانون مدنی در مقابل بطلان و عدم نفوذ به کار رفته است و قراردادی که فاقد یکی از شرایط صحت است ممکن است باطل یا غیرنافذ باشد.

1) قصد و رضای طرفین

فقدان قصد در معامله موجب بطلان و فقدان رضا موجب عدم نفوذ عقد است چرا که قصد انشاء، یعنی اراده ایجاد ماهیت حقوقی در مرحله اجرای تصمیم ظاهر می شود ولی رضا مربوط به مرحله تصمیم است بنابراین رضا از امور انشائی به شمار نمی رود و ماهیت آن مقتضی انشای اثر حقوقی نیست برخلاف قصد که طبیعت و ماهیت آن مقتضی انشای اثر حقوقی است.

ماده 191 قانون مدنی:

این ماده به اثر ایجادی و سازندگی قصد انشاء در عقد اشاره نموده است و این موارد با اصل صحت معاملات تناقضی ندارد چرا که اگر معامله ای بدون قصد انجام شود اساسا تحقق عقد در عالم اعتبار صورت نپذیرفته است تا راجع به صحیح یا غیر صحیح بودن عقد تردید کنیم.

2) اهلیت

اهلیت، قابلیت و شایستگی شخص در دارا شدن حق و اجرا و تصرف در آن است. و در قانون به دو بخش اهلیت تمتع و اهلیت استیفا تقسیم می‌شوند.

ماده 210 قانون مدنی:

الف) اهلیت تمتع

اهلیت تمتع (تملک)، به معنای توانایی و شایستگی قانونی شخص برای دارا شدن حق است. اصولا هر شخصی دارای اهلیت تمتع است و می‌تواند صاحب حق باشد، حتی صغار و مجانین می‌توانند طرف حق واقع گردند. مثلا صغیر یا مجنون می‌تواند مالک یا طلبکار باشد.

ماده 956 قانون مدنی: 

در فقه امامیه به این قسم، اهلیت استحقاق نیز می‌‌گویند. در فقه امامیه صرف زنده متولد شدن کافی است ولی در فقه اهل سنت شهرت بر آن است که حمل علاوه بر زنده متولد شدن باید قابلیت زیست هم داشته باشد.

ماده 957 قانون مدنی: 

ب) اهلیت استیفاء

به توانایی ناشی از تفویض اختیار قانونگذار برای اعمال حق و تصرف حقوقی در اموال گفته می شود. اهلیت استیفا (تصرف)، به معنای توانایی و شایستگی قانونی شخص برای اجرای حق است.

ماده 958 قانون مدنی: 

[ مقاله مرتبط: اهلیت چیست؟ ]

3) مورد معامله

عقد پیوند حقوقی است ناشی از تراضی که، به منظور ایجاد یک اثر حقوقی، ایجاد می شود. موضوع عقد نیز اعمال حقوقی است که به خاطر واقع ساختن آن تراضی شده است. برای مثال هرگاه دو تن به منظور مبادله دو مال با هم قراردادی ببندند، موضوع عقد معاوضه است.

در اثر هر عقد تعهد های گوناگونی برای دو طرف یا یکی از آن ها بوجود می آید، و موضوع این تعهد ها ممکن است انتقال مال یا انجام دادن کار معین باشد. مورد معامله، طبق تعریف قانون مدنی، عبارت است از چیزی که در قرارداد موضوع تعهد واقع می‌شود.

ماده 214 قانون مدنی:

مورد معامله ممکن است مال یا انجام کار باشد. باید اضافه کرد که مورد معامله گاهی خودداری از انجام کار است. در واقع چون دو طرف پیش از وقوع عقد نیز بر موضوع تعهد های بعدی خود نظر دارند و درباره همان ها است که به وسیله عقد برای یکدیگر ایجاد دین می کنند، به انتقال مال یا انجام دادن کار معین نیز مورد معامله گفته شده است.

4) مشروعیت جهت معامله

جهت معامله عبارت است از انگیزه درونی یا داعی که شخص را به انعقاد قرارداد وادار می نماید این انگیزه حسب ماده 217 قانون مدنی اگر مورد تصریح قرار گیرد باید مشروع باشد. در فقه علم و جهل طرف معامله شرط است. اگر عالم به جهت نامشروع باشد باطل است و اگر جاهل باشد باطل نخواهد بود.

ماده 217 قانون مدنی:

جهت معامله امری شخصی است و در هر عقد باید جداگانه مطالعه شود. برای مثال، جهت خرید خانه ممکن است سکونت، اجاره دادن، فروش مجدد، یا بخشیدن آن باشد. جهت معامله مربوط به شخص طرف معامله و دارای جنبه شخصی و روانی است.

در هر مورد که جهت معامله برخلاف قواعد آمره و نظم عمومی باشد، نامشروع تلقی می شود، هر چند که نص خاص قانونی در آن مورد وجود نداشته باشد، مانند اجاره یا خرید وسیله نقلیه به منظور عبور غیرقانونی از مرز یا خرید انگور برای تهیه نوشابه الکلی و خرید لوازم و مواد اولیه برای ساخت اسلحه غیر مجاز.

وکیل مناسب برای بررسی شرایط اساسی صحت معاملات کیست؟

وکیل ملکی یا وکیل حقوقی با توجه به نوع کار شما می‌تواند برای بررسی شرایط اساسی صحت معامله به شما کمک کند. در مجموعه وکیل VIP می‌توانید به کمک مشاوره حقوقی تلفنی یا مشاوره حقوقی حضوری معاملات خود را بررسی کنید و سپس با اطمینان خاطر معامله یا قرارداد خود را انجام دهید.