قراداد باز (open contract) اصطلاحی میان رشته‌ای است که در زمینه مالی و بازار سرمایه و حقوق، با تعاریف و برداشته‌های مختلفی بکار رفته است. قرارداد باز، عقدی است که طرفین در زمان انعقاد، در خصوص برخی از مفاد و شروط آن توافق نمی‌کنند و به اصطلاح آن را باز می‌گذارند. استفاده از شروط باز در قرارداد از روش‌هایی است که از بروز اختلاف در روابط حقوقی به ویژه روابط تجاری بین‌المللی جلوگیری می‌کند و با ایجاد انعطاف در قرارداد امکان تطبیق آن را با تغییر اوضاع و احوال فراهم می‌سازد بی‌آن که نیازی به مذاکره مجدد باشد. در ادامه به مفهوم قرارداد باز در بازار سرمایه، فرهنگ لغت مالی و در اصطلاح حقوقی توضیح خواهیم داد و در انتهای به تعریف قرارداد باز و ویژگی‌های آن می‌پردازیم.
مفهوم قراداد باز در اصطلاح مالی و بازار سرمایه
قرارداد باز در اصطلاح مالی ناظر به قرارداد های فوروارد (Forward) و فیوچرز (Future) است. در این نوع از قرارداد ها، طرفین متعهد به خرید و فروش یک کالای مشخص با قیمت معین در آینده می‌شوند که خود این قرارداد قبل از رسیدن زمان اجرا (تحویل کالا و پرداخت ثمن)، از سوی هر یک از خریدار و فروشنده، قابل انتقال است.
مفهوم قرارداد باز در فرهنگ لغت مالی
مطابق فرهنگ لغت مالی، قرارداد باز قراردادی است که بدون اینکه تکمیل شده باشد از طریق خرید و فروش بعدی و یا از طریق تسلیم واقعی اسناد مالی یا کالای مادی، خریداری شده یا به فروش می‌رسد. بدین معنا که در این قراردادها سرمایه پایه دست نخورده باقی می‌ماند و طرف قرارداد می‌تواند این قرارداد را در بازار آزاد به فروش رساند.
مفهوم قرارداد باز در اصطلاح حقوقی
قرارداد باز در اصطلاح حقوقی، معنایی کاملا متفاوت از مفهومی که در اصلاح مالی دارد، پیدا می‌کند. قرارداد برخاسته از توافق اراده‌های دو طرف است که در همراهی با یکدیگر ایجاد می‌شود. توافق اراده‌ها به محض وقوع به انعقاد قرارداد می‌انجامد و موجد تعهداتی برای طرف‌های قرارداد می‌شود جز در قراردادهایی که انعقاد آنها مستلزم شرایط شکلی خاصی است. ارکان توافق، ایجاب و قبول است. پس زمانی که ایجاب و قبول محقق شد توافق حاصل می‌شود و به دنبال آن قرارداد به وجود می‌آید. هرگاه ایجاب در بردارنده تمامی شروط لازم باشد، قبول طرف مقابل به نفوذ کامل آن می‌انجامد. حقوق کشورها نسبت به این که ایجاب چه زمانی کامل و روشن است و رکنی از قرارداد به شمار می‌رود دیدگاه یکسانی ندارند.
بطور کلی قراردادی که در آن تعهدات طرفین و شرایط موضوع قرارداد در زمان انعقاد بطور کامل معین می‌شود، قرارداد کامل است. چنانکه به موجب قراردادی فروشنده متعهد شود در تاریخ معین آپارتمانی را با قیمت مشخص به خریدار تحویل دهد. برخی متعقدند کامل بودن قرارداد تا حد زیادی به قواعد تکمیلی بستگی دارد.
بنابراین از دیدگاه حقوقی، قرارداد زمانی ناقص است که از برخی شروط در زمان انعقاد تهی باشد. به بیان دیگر قراردادی که دارای خلا یا شکاف باشدف ناقص محسوب می‌شود. قرارداد ناقص قراردادی است که به برخی از جنبه‌های آن تصریح نشده یا اگر تصریح شده، بدون هزینه قابل الزام نیست. قراردادهای باز به تبع قراردادهای ناقص در حوزه حقوق مطرح شدند.
تعریف قرارداد باز
با توجه به اینکه از یک سو، وصف باز بودن قرارداد ناظر به وصف معلوم بودن شروط قراردادی است و از سوی دیگر، معلوم بودن شروط قراردادی در زمان انعقاد عقد ملاک است. در تعریف قرارداد باز می‌توان گفت: قراردادی است که برخی از شروط آن در زمان انعقاد عقد، از سوی طرفین تعیین نشده و معلوم نیست اعم از اینکه این شروط قابل تعیین بوده یا به کلی نامعلوم باشند. به عبارت دقیق‌تر:
پس برخلاف قرارداد کامل که همه شروط و مفاد آن در زمان انعقاد عقد، مورد توافق طرفین واقع و تعیین می‌شود، قرارداد باز عقدی است که طرفین در زمان انعقاد عقد، به دلایلی نظیر بلند مدت بودن قرارداد، پیچیدگی موضوع، عدم قابلیت پیش‌بینی و …، راجع به برخی از ارکان و شروط آن توافق نکرده و به منظور تصمیم‌گیری و تعیین بعدی، آن را مسکوت گذارده‌اند. غالبا قراردادهای بلند مدت بصورت باز منعقد می‌شوند.
به عنوان مثال شرکت‌های خودروسازی در قراردادهای فروش اتومبیل که با مشتریان خود منعقد می‌کنند، شرط می‌کنند که مشتری ابتدا مبلغی را به عنوان ودیعه پرداخت کند و سپس قیمت فروش بر اساس قیمت روز بازار تعیین می‌شود. در این قرارداد ثمن قرارداد تعیین نشده و اصطلاحا باز است.
ویژگی های قرارداد باز
با توجه به تعریفی که از قرارداد باز ارائه شد می‌توان اوصاف و ویژگی‌های زیر را برای آن برشمرد:
1) طرفین چنین قراردادی باید قصد ایجاد یک رابطه حقوقی الزام‌آور داشته باشند نه یک توافق مقدماتی صرف. علی القاعده در مواردی که برخی از ارکان و شروط قرارداد، مفتوح مانده است، قصد طرفین برای ورود به یک رابطه قراردادی را می‌توان از رفتار آنها استنباط کرد.
2) قرارداد در صورتی باز است که متعاملین یکی از شرط قرارداد را بطور مستقیم یا غیر مستقیم، صریحا یا ضمنا تعیین نکرده باشند. عرف‌ها و رویه‌های معاملاتی موجود بین طرفین نیز باید مدنظر قرار گیرند.
3) باز بودن برخی از مفاد یا شروط قرارداد باید در نتیجه توافق و خواست طرفین و بصورت ارادی باشد نه در نتیجه غفلت و مسامحه.
4) شروط باز قرارداد ممکن است در زمره شروط اساسی یا غیر اساسی باشند. به عنوان مثلا شرط باز قرارداد ممکن است مقدار ثمن، مقدار مبیع، کیفیت مورد معامله، مدت قرارداد، زمان و مکان اجرای تعهد و … باشد.
[ مقاله مرتبط: تعریف عقد چیست؟ ]
در صورت تمایل جهت مشاوره حقوقی قراردادها از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
