برای اداره امور محجورین اشخاصی در نظر گرفته می‌شوند. در درجه اول ولی خاص عهده‌دار امور محجور است و هرگاه محجور ولی خاص نداشته باشد، برای او به حکم دادگاه قیم انتخاب می‌شود. قانونگذار نهاد‌هایی برای حمایت از محجورین پیش‌بینی کرده است. این نهادها در حقوق ایران عبارتند از ولایت قهری، وصایت و قیمومت است. قیمومت در صورت فقدان ولی خاص برای حمایت از محجورین مقرر شده است. در ادامه به توضیح حکم و معنی قیمومت در حقوق ایران چیست می‌پردازیم.
[ مقاله مرتبط: محجور کیست؟ انواع محجور؟ و معنی محجورین در حقوق ]
معنی قیمومت در حقوق ایران
محجورین از طرق مختلف مورد حمایت قرار گرفته‌اند. بخشی از این حمایت‌ها به صورت بطلان یا عدم نفوذ اعمال حقوقی محجور است. علاوه بر این، مصلحت محجورین ایجاب می‌کند که اشخاصی موظف به اداره امور آنان و مامور به انجام دادن اعمال حقوقی به نمایندگی از آنان باشند. بدین منظور، قانون گذار نهاد‌هایی برای حمایت از محجورین پیش‌بینی کرده است. این نهادها در حقوق ایران عبارتند از ولایت قهری، وصایت و قیمومت است.
حمایت از محجورین
چون محجورین، به علت کمی سن یا ضعق یا اختلال قوای روحی، نمی توانند امور خود را شخصا اداره کنند و در عرصه زندگی احتیاج به کمک دارند، قانونگذار به حمایت از آنان شتافته و علاوه بر حجر که برای حفظ حقوق و منافع آنان مقرر شده، شخص یا اشخاصی را برای اداره امور ایشان در نظر گرفته است. در حقوق ما برای حمایت از محجورین، 3 نهاد قانونی مهم وجود دارد:
1) ولایت قهری
ولی قهری که گاهی به اختصار ولی گفته می‌شود کسی است که به حکم مستقیم قانون اختیار اداره امور محجور و انجام دادن اعمال حقوقی از جانب او را دارد. به همین مناسبت به او ولی قانونی نیز گفته می‌شود. کسی که تحت سرپرستی ولی قهری است مولی علیه نام دارد. ولایت قهری در قانون ما ویژه پدر و جد پدری است.
طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می‌باشد و همچنین است طفل غیر رشید یا مجنون در صورتی که عدم رشد یا جنون او متصل به صغر باشد.
2) وصایت
وصایت سمتی است از طرف پدر یا جد پدری به کسی واگذار شود. بنابراین وصایت در باب حجر و حمایت از محجورین سمتی است که از طرف ولی قهری برای اداره امور محجور به شخصی اعطا می‌شود، حتی ولی قهری می‌تواند به کسی که به عنوان وصی تعیین کرده اختیار دهد که برای اداره امور مولی علیه، بعد از موت خود، وصی معین کند.
3) قیمومت
در صورت نبود ولی قهری و وصی منصوب از سوی او، نهادی به نام قیمومت برای حمایت از محجور پیش‌بینی شده است که از سوی دادگاه به شخصی تفویض می‌شود. برای درک بهتر مفهوم قیمومت ابتدا باید بدانیم قیم کیست.
قیم کیست؟
قیم در لغت به معنی مستقیم، متولی، سرپرست، دارای قیمت، سید و کسی که متولی از شخص محجور است می‌باشد. در اصطلاح حقوقی قیم شخصی است که در صورت نبودن ولی خاص به وسیله دادگاه برای سرپرستی و اداره امور محجور نصب می‌شود، بنابراین قیمومت وظیفه و سمتی است که از طرف قاضی به شخصی که قیم نامیده می‌شود برای سرپرستی و اداره امور محجور، در صورت فقد ولی خاص، واگذار می‌گردد.
نصب قیم به حکم مستقیم قانون نبوده، بلکه در صورت فقد ولی خاص و با شرایط از طرف حاکم منصوب می‌شود. پس تا زمانی که پدر یا جد پدری (ماده 1180 قانون مدنی) یا وصی منصوب از طرف یکی از آنان (ماده 1188 قانون مدنی) موجود است و اهلیت لازم را داراست، حاکم نمی‌تواند برای محجور، قیم انتخاب کند و در صورت اثبات عدم لیاقت یا خیانت پدر و جد پدری (مواد 1184 و 1186 قانون مدنی) دادگاه ممکن است ولی قهری را عزل و به جای او قیمی نصب کند.
همچنین اگر ولی قهری به واسطه کبر سن و یا بیماری و امثال آن قادر به اداره اموال مولی علیه نباشد و شخصی را هم برای این امر تعیین ننماید طبق مقررات این ماده فردی به عنوان امین به ولی قهری منضم می گردد.
در صورت عدم توانایی اداره امور مولی علیه به واسطه غیبت یا حبس و یا به هر علت موقت دیگر (ماده 1187 ق.م) دادگاه امین موقت منصوب می نماید.
هرگاه ولی قهری طفل محجور شود مدعی‌العموم مکلف است مطابق مقررات راجعه به تعیین قیم، قیمی برای طفل معین کند.
در مواردی که برای عدم امانت ولی قهری نسبت به دارائی طفل امارات قویه موجود باشد مدعی‌العموم مکلف است از محکمه ابتدائی رسیدگی به عملیات او را بخواهد. محکمه در این مورد رسیدگی کرده در صورتی که عدم امانت او معلوم شد مطابق ماده ۱۱۸۴ رفتار می‌نماید.
تفاوت قیمومت و وصایت
فرق وصی با قیم این است که وصی به وسیله ولی قهری (پدر یا جد پدری) یا وصی منصوب از جانب او یا وصی قبلی تعیین می‌شود و اختیارات او را موصی تعیین می‌کند، حال آنکه قیم به حکم دادگاه منصوب می‌گردد و اختیارات او را موصی تعیین می‌کند.
[ مقاله مرتبط: وظایف و اختیارات قیم ]
[ مقاله مرتبط: پایان قیمومت و استعفای قیم چگونه است؟ ]
[ مقاله مرتبط: موارد انعزال و عزل قیم ]
در صورت تمایل جهت مشاوره حقوقی درباره قیمومت و قیم از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
» سوالات حقوقی درباره قیمومت
آیا پدر بزرگ صغیر می‌تواند از مادر صغیر درباره مال صغیر و معلوم شدن اموال صغیر شکایت کنند؟
طبق ماده 1180 قانون مدنی: “طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می باشد …” و طبق ماده 1194 قانون مدنی: ” پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص طفل نامیده می‌شود.
لذا می‌تواند با توجه به سمتش شکایت لازم را جهت حفظ اموال طفل بنماید و همچنین از طریق اداره سرپرستی درخواست قیومیت طفل را بنماید.
در طلاق توافقی شرایط حضانت و قیمومت فرزند با مادر یا پدر؟
در خصوص حضانت فرزند در طلاق توافقی، زوجین می‌توانند توافق کنند که حضانت فرزند زیر 7 سال حتی نوزاد یا بالای 7 سال با پدر باشد یا با مادر، ولیکن سپردن حضانت به پدر و یا مادر مانع ملاقات فرزندان برای آنها نخواهد بود.
اگر مادر حضانت فرزند را به عهده بگیرد به طور معمول طبق قانون می‌توان مبلغی را به عنوان نفقه فرزند از پدر دریافت کنند و هر فرزند نیز باید نفقه جداگانه داشته باشد.
