عقد نکاح میان زن و شوهر سبب ایجاد آثار بسیار مهمی در روابط میان زوجین می‌گردد و حقوق و تکالیف مهمی را بر عهده طرفین قرار می‌دهد. برخی از شروط ضمن عقدی که زن و مرد در عقد نکاح درج می‌کنند، خودشان باطل هستند ولی باطل‌کننده عقد نکاح نمی‌باشند. از انواع شروط ضمن عقد ازدواج که طرفین می‌توانند در نکاح درج کنند شامل شرط وجود صفت یا اوصاف خاص در دیگری، شرط به وجود آمدن نتیجه مشخص ضمن عقد نکاح و همچنین شرط انجام یا عدم انجام فعل یا کار مشخصی در عقد نکاح خواهد بود. در این مقاله قصد داریم به بررسی این سوالات بپردازیم که شروط ضمن عقد ازدواج کدامند و شروط باطل و صحیح ضمن عقد نکاح را بیان کنیم.
شروط ضمن عقد ازدواج
در نکاح مانند سایر قراردادها ممکن است اراده به پاره ای تعهدات فرعی که خارج از ارکان و عناصر اصلی قرارداد است نیز تعلق گیرد. این تعهدات فرعی را شروط یا شرایط ضمن عقد گویند. مثلا ممکن است در نکاح شرط شود که زن یا شوهر وصف خاصی داشته باشد یا یکی از زوجین وکالت داشته باشد که امری را از جانب همسر دیگر انجام دهد.
عقدی که شرطی ضمن آن شده است عقد مشروط یا مقرون به شرط نامیده می شود که نباید آن را با عقد معلق اشتباه کرد.
در عقد معلق، چنانکه در پیش گفته شد، اثر عقد بر حسب اراده طرفین موقوف به تحقق امر دیگری است و تا آن امر تحقق نیافته عقد هیچ گونه اثری ببار نخواهد آورد و تعهدی از آن ناشی نخواهد شد.
اما عقد مقرون به شرط آثار خود را به محض انعقاد ببار می آورد و از اینرو عقدی منجز است ولی پاره ای تعهدات تبعی و فرعی که جدا از ارکان و عناصر اصلی عقد است در آن گنجانده شده است که تخلف از آن به ارکان قرارداد لطمه نمی زند. شروط ضمن عقد نکاح را به باطل و صحیح می توان تقسیم کرد.
شروط باطل
شروط باطل گاهی مفسد عقد نیست و تاثیری در آن ندارد زیرا به ارکان عقد لطمه نمی زند و گاهی موجب بطلان عقد است. چه به ارکان عقد لطمه می زند و به دیگر سخن، موجب فقدان یکی از عناصر اساسی قرارداد می گردد.
شروطی که باطل است ولی مبطل عقد نیست
طوری که باطل است ولی به صحت عقد لطمه نمی‌زند و تاثیری در آن ندارد طبق ماده 232 قانون مدنی بر سه گونه است:
۱ – شرطی که انجام آن غیرمقدور باشد.
۲ – شرطی که در آن نفع و فایده نباشد.
۳ – شرطی که نامشروع باشد.
شرط غیر مقدور: آن است که انجام آن در توان افراد متعارف نباشد، مثلا اگر ضمن نکاح شرط شود که شوهر مرده ای را زنده کند یا یک زبان خارجی را در یک روز به طور کامل به زن بیاموزد، این شرط باطل ولی عقد صحیح است. در مورد مهر های سنگین که پرداخت آن ها بر حسب عرف غیر مقدور است می توان همین نظر را پذیرفت.
شرط بی فایده: شرطی است که نفع و فایده عقلانی نداشته باشد و تشخیص این امر با عرف است، چنانکه شرط شود که یکی از همسر ها مسافت بین تهران و کرج را پیاده یا با ماشین بپیماید.
شرط نامشروع: یعنی شرطی که مخالف قواعد آمره (امری) باشد. قواعد آمره مربوط به نظم عمومی است و مصلحت عمومی در آن مورد نظر است.
شروطی که باطل است ولی مبطل عقد نیست
طبق ماده 233 قانون مدنی:
۱ – شرط خلاف مقتضای عقد.
۲ – شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود
نوع دوم که ویژه قراردادهای مالی است در نکاح مصداق پیدا نمی‌کند و آنچه در اینجا باید بررسی شود شرط خلاف مقتضای عقد است. مقصود از شرط خلاف مقتضای عقد شرطی است که با آنچه ذات و طبیعت عقد اقتضا می‌کند منافات داشته باشد، چنانکه در نکاح شرط شود که شوهر یا زن وظایف زوجیت را انجام ندهد یا رابطه زوجیت بین آنان پدید نیاید. چنین شرطی، از نظر مباینت با ذات عقد، هم باطل و هم موجب بطلان عقد است. در حقیقت با این شرط معلوم می‌شود که قصد جدی به ازدواج در میان نبوده است و از این رو ازدواج نمی‌تواند درست باشد.
شروط صحیح
شروط صحیح، طبق ماده 234 قانون مدنی:
۱ – شرط صفت
۲ – شرط نتیجه
۳ – شرط فعل اثباتاً یا نفیاً
شرط صفت عبارت است از شرط راجع به کیفیت یا کمیت مورد معامله.
شرط نتیجه آن است که تحقق امری در خارج شرط شود.
شرط فعل آن است که اقدام یا عدم اقدام به فعلی بر یکی از متعاملین یا بر شخص خارجی شرط شود.
شرط صفت
شرط صفت در نکاح عبارت از این است که وجود صفت خاصی در یکی از زوجین یا در مهر شرط شده باشد، چنانکه شرط شده باشد که زن باکره، یا شوهر دارای مدرک لیسانس یا دکتری یا فلان مقدار ثروت باشد.
شرط نتیجه
شرط نتیجه آن است که تحقق امری در خارج شرط شود. در اینگونه شرط، نتیجه یکی از اعمال حقوقی به صرف شرط کردن در عقد و بدون اینکه به سبب دیگری نیاز باشد، حاصل می‌گردد و از این رو آن را شرط نتیجه گویند، مثل اینکه ضمن نکاح شرط شود که شوهر مالک مال معینی باشد که متعلق به زن است یا شرط شود که یکی از زوجین از جانب همسر دیگر برای انجام امری وکالت داشته باشد. در این صورت، احتیاج به ایجاب و قبول جداگانه‌ای نیست و به محض تحقق عقد نکاح، نتیجه منظور نیز بدست می‌آید.
شرط فعل
شرط فعال آن است که اقدام یا عدم اقدام به فعلی بر یکی از طرفین یا بر شخص خارجی شرط شود، چنانکه در نکاح شرط کنند که اگر شوهر زن دیگری اختیار کند یا زن خود را طلاق دهد مبلغی به او بپردازد، یا بر شوهر شرط شود که زن خود را در شهر معینی سکنی دهد یا از شهر معین خارج نکند.
[ مقاله مرتبط: لزوم ثبت ازدواج دائم و موقت در قانون ]
در صورت تمایل جهت مشاوره حقوقی شروط ازدواج از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
