محجور کیست؟ انواع محجور؟ و معنی محجورین در حقوق

محجور کسی است که به علت نقص یا فقد اهلیت نمی‌تواند اعمال حقوقی را انجام دهد، بنابراین برای درک مفهوم محجور کیست ابتدا با اهلیت و اقسام آن آشنا شوید. همه انسان ها در مرحله ای از دوران زندگی خود از اجرای حقوق و تصرف در اموال خود ممنوع اند و ناگزیر دوره ای از حجر را باید بگذرانند. حجر در لغت به معنی منع است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از منع شخص از تصرف در اموال و حقوق مالی خود است. در این مقاله به توضیح مفهوم حجر، تعریف محجور، انواع محجور و معنی محجورین در حقوق می پردازیم.

محجور کیست؟

همه اشخاص اصولا دارای اهلیت تمتع هستند، یعنی می‌توانند دارای حق باشند، ولی ممکن است اهلیت استیفا، یعنی توانایی اجرای حق، نداشته باشند. اشخاصی که اهلیت استیفا ندارند محجور نامیده می‌شوند.

حجر در لغت به معنی منع است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از منع شخص از تصرف در اموال و حقوق مالی خود و انجام دادن اعمال حقوقی، مانند عقد یا ایقاع.

بنابر معنی محجور در حقوق، محجورین کسانی هستند که به علت صغر سن یا نقص یا اختلال قوای دماغی نمی‌توانند در امور خود آزادانه تصرف کنند و اعمال حقوقی که برای حیات انسان لازم است انجام دهند و از این رو به حمایت های قانون گذار نیاز دارند.

حجر را در مقابل اهلیت استیفا به کار می‌برند و محجور کسی است که به علت نقص یا فقد اهلیت نمی‌تواند اعمال حقوقی را انجام دهد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اهلیت به مقاله اهلیت چیست؟ انواع اهلیت در حقوق مدنی مراجعه کنید.

تعریف حجر چیست؟

در اصطلاح حقوقی حجر به معنی عدم اهلیت استیفاست و می‌توانیم در تعریف آن بگوییم «حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصا اعمال حقوقی انجام دهد» و نیز «عدم توانایی قانونی شخص در اعمال و اجرای حقوق».

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حجر به مقاله تعریف حجر چیست؟ انواع حجر در قانون مراجعه کنید.

انواع محجورین

در فقه امامیه اسباب متعددی را از موجبات حجر دانسته اند، اما معمولا فقهای امامیه در کتاب حجر، شش سبب را ذکر می کنند که اسباب شش گانه (سته) معروف اند. این اسباب عبارتند از:

1. صغر
2. سفه
3. جنون
4. افلاس
5. مرض متصل به موت
6. رقیت (بردگی)

اما در ماده 1207 قانون مدنی، محجورین به سه دسته تقسیم و محدود می شوند:

1. صغار
2. افراد غیر رشید
3. مجانین

پس در فقه اقسام دیگری برای حجر و در نتیجه محجورین ذکر کرده‌اند، اما قانون مدنی ایران غیر از سه نوع یاد شده اشخاص دیگری را محجور نشناخته است.

نکته قابل توجه در شناسایی انواع محجورین این است که از دیدگاه قانون مدنی حجر و منع مورد نظر به علت نقص یا فقد اراده و تمیز شخص محجور ایجاد می شود و قانون گذار افرادی را که به علت صغر سن یا نرسیدن به مرحله رشد یا اختلال قوای عقلی نقصی در اراده دارند یا فاقد اراده اند حمایت، و ممنوع از تصرف و محجور کرده است.

انواع محجور به سه گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از :

1) صغیر

به کسی صغیر گفته می‌شود که نابالغ باشد، به عبارت دیگر وصف صغر در برابر کبر که صفت شخص بالغ است قرار می‌گیرد. همچنین می‌توان کلمه صغر را در برابر بلوغ که صفت شخص بالغ است، به کار برد. در زبان عامیانه و نوشته‌های غیرحقوقی به صغیر، کودک، خردسال، طفل و بچه می‌گویند.

2) غیر رشید

واژه غیر رشید با سفیه مترادف است. سفیه در لغت به معنی جاهل و احمق است و در فقه و حقوق مدنی به کسی سفیه می‌گویند که عادت او اسراف و تبذیر در خرج است و تصرفات مالی او عاقلانه نیست.

کسی که اموال خود را بطور متعارف و به شیوه عقلا مصرف نمی‌کند و در معاملاتش به سود و زیان و نیرنگ و فریب توجه ندارد و اموال خود را در راه‌های ناشایسته صرف می کند سفیه یا غیر رشید می‌گویند.

با استناد به ماده 1208 قانون مدنی :

3) مجنون

مجنون کسی از که قوه عقل و درک ندارد و به اختلال کامل قوای دماغی مبتلاست، به عبارت دیگر، مجنون مختل المشاعر است.

جنون عرفا دارای درجاتی است و برخی از دیوانگان حالت خطرناکی دارند، در صورتی که برخی دیگر آرام و بی آزار هستند. در برخی از کشور ها مانند فرانسه بین درجات جنون تفکیک قائل می‌شوند و متناسب با درجه آن قانون اعمال می‌شود. اما در حقوق ایران قانون گذار بدون هیچگونه توجهی به این درجات با استناد به ماده 1211 قانون مدنی می‌گوید:

حمایت از محجورین

در حقوق ما برای حمایت از محجورین، 3 نهاد قانونی مهم وجود دارد:

1) ولایت قهری: که مخصوص پدر و جد پدری است.

2) وصایت: که سمتی است از طرف پدر یا جد پدری به کسی واگذار شود.

3) قیمومت: در صورت نبود ولی قهری و وصی منصوب از سوی او، نهادی به نام قیمومت برای حمایت از محجور پیش‌بینی شده است که از سوی دادگاه به شخصی تفویض می‌شود.

[ مقاله مرتبط: قیم کیست؟ ]

» سوالات حقوقی مرتبط با محجورین