تعدد زوجات یا چند همسری در حقوق ایران

در قانون مدنی ایران، با توجه به فقه اسلامی و عرف و سنت مردم، تعدد زوجات منع نشده است. دلایلی مانند نازائی زن، عدم قدرت او به ایفای وظایف زناشویی، ابتلا زن به جنون یا امراض صعب العلاج، عدم تمکین زن از شوهر و مخصوصا فزونی تعداد زنان بر مردان در زندگی امروز هم می تواند چند زنی را در موارد استثنائی توجیه کند. قبول نظام چند همسری در موارد استثنایی کم ضررتر از آن است که مرد رابطه نامشروع با زنان دیگر داشته باشد یا زن اول خود را که حاضر به طلاق نیست عملا رها کند و از انجام وظایف خود نسبت به او سرباز زند. در ادامه به تعریف تعدد زوجات یا چند همسری در حقوق ایران می پردازیم.

تعدد زوجات یا چند همسری

در حقوق اسلامی تعدد زوجات به چهار زن دائم محدود شده و استیفاء عدد از موانع نکاح به شمار آمده است.

استیفاء در لغت به معنی کامل گرفتن است و استیفاء عدد در اصطلاح فقهی آن است که مرد چهار زن دائم داشته باشد، در این صورت نمی تواند زن پنجمی به عقد دائم بگیرد. همانطور که شوهر داشتن مانعی برای ازدواج زن به شمار می رود، استیفاء عدد مانعی برای ازدواج دائم مرد و موجب بطلان نکاح مجدد است. این منع در قانون مدنی صریحا ذکر نشده است، لیکن با توجه به حقوق اسلامی و طبق عرف و عادت مسلم که مبتنی بر آن است، در محدود بودن تعدد زوجات دائم به چهار زن نمی توان شک کرد.

تعدد زوجات در کشور های غربی ممنوع و بر خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه است ولی در حقوق ایران و اکثر کشور های اسلامی، به پیروی از فقه اسلامی، در صورتی که از حد مقرر تجاوز نکند، پذیرفته شده است. البته قانونگذار جدی آن را بیش از پیش محدود کرده است.

چرا چند همسری؟

تعدد زوجات مورد بحث و انتقاد بسیاری از دانشمندان و متفکران واقع شده و طرفداران و مخالفان جدی دارد. فرنگیان عموما با تعدد زوجات مخالفند و آن را بر مردم شرق بویژه مسلمانان خرده می گیرند. در این بین استدلال طرفداران تعدد زوجات یا چند همسری بصورت زیر است:

1- بعضی از مردان به علت داشتن غریزه جنسی نیرومند نمی توانند به یک زن اکتفا کنند، بویژه آنکه زن برحسب طبیعت در اثر قاعدگی یا بارداری در بعضی اوقات نمی توانند تمایلات مرد را ارضا نمیاد.

2- ممکن است زن نازا باشد. در این صورت نمی توان شوهر را از داشتن فرزند محکوم کرد و تعدد زوجات می تواند این نیاز طبیعی و انسانی مرد را برآورده کند.

3- در اغلب اجتماعات تعداد زنان آماده ازدواج بیشتر از مردان است، و در اینصورت مصلحت اجتماع اقتضا می کند که تعدد زوجات پذیرفته شود تا همه زنان بتوانند شوهر داشته باشند و از مزایای تشکیل خانواده محروم نمانند.

4- طبیعت مرد با چند زنی سازگار است، اما طبع و روحیه زن با تک شوهری. ویل دورانت در کتاب لذات فلسفه می گوید: « مرد ذاتا طبیعت چند همسری دارد و فقط نیرومندترین قیود اخلاقی، میزان مناسبی از فقر و کار سخت و نظارت دائمی زوجه، می تواند تک همسری را به او تحمیل کند».

5- چند همسری عامل نجات تک همسری است زیرا اگر در موارد استثنایی اجازه چند زنی داده نشود، رفیقه بازی و معشوقه گیری رواج می گیرد و این روش خانواده ها را متلاشی می کند.

6- تعدد زوجات با احساسات و عواطف شوهر نسبت به زن مباینت ندارد. اینکه مخالفان تعدد زوجات می گویند عواطف و احساسات قابل تقسیم نیست یک تخیل شاعرانه بلکه مغالطه است.

کاهش آمار تعدد زوجات

آمار نشان می‌دهد که نظام چند زنی در ایران روبه کاهش دارد و نسبت این گونه زناشویی‌ها به مجموع ازدواج‌های واقع در کشور رقم مهم و نگران کننده‌ای را تشکیل نمی‌دهد. بطور کلی می‌توان گفت امروزه اینگونه ازدواج‌ها کمیاب است و مردم به دیده بد به آن می‌نگرند.

تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور و دگرگونی‌هایی که در افکار و عقاید و شیوه زندگی پدید آمده است، کاهش تعدد زوجات و بسنده کردن به یک زن را ایجاب می‌کند.

تعدد زوجات در اسلام

تعدد زوجات قبل از اسلام در بسیاری از سرزمین‌ها از جمله شبه جزیره عربستان وجود داشت و اسلام نمی‌توانست و مصلحت نبود که آن را یکسره از میان ببرد، لیکن برای حمایت از زن و جلوگیری از سوء استفاده‌هایی که از نظام چند زنی می‌شد حدود و قیودی برای آن مقرر داشت: اسلام تعدد زوجات را به حداکثر چهار زن دائم محدود کرد وانگهی شرط مهمی برای چند زنی گذاشت که عبارت از شرط عدالت بود. قرآن کریم در آیه 3 سوره نساء در این باره می‌فرماید:

بعضی گفته اند چون رعایت عدالت بین زنان متعدد غیرممکن است تعدد زوجات در اسلام تعلیق به محال شده و ممنوع است و به آیه 129 سوره نساء استناد کرده اند که می فرماید:

لیکن این تفسیر درست نیست، زیرا چگونه ممکن است پرورگار متعال نخست تعدد زوجات را با شرط عدالت تجویز کند و پس از چند آیه، با اعلام اینکه شما هرگز قادر به اجرای عدالت نیستید، آن را منع نماید.

پس همانطور که مفسران بزرگ گفته‌اند، عدالتی که مردان توانایی آن را ندارند رعایت تساوی در عواطف و احساسات قلبی است که در اختیار آنان نمی‌باشد، لیکن اینگونه عدالت شرط تعدد زوجات نیست. عدالتی که شرط چند زنی است تساوی در حقوق زنان مانند نفقه و قسم است.

تعدد زوجات در قانون

هیچ یک از قوانین مربوطه به تعدد زوجات و زناشویی و قانون ‏حمایت ‏خانواده ‏مصوب‏ 1391 راجع به، استیفاء عدد یعنی حداکثر تعداد زنانی که مرد می‌تواند در حباله نکاح خود داشته باشد اشاره صریحی نکرده‌اند. از این رو به لحاظ کامل و صریح نبودن قانون مزبور به استناد ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی که مقرر داشته:

[ مقاله مرتبط: ازدواج با زن شوهردار ]