عسر و حرج در ماده 1130 قانون مدنی اینگونه آمده است که عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد. موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد. در کل برای اینکه بدانیم معنی عُسر و حَرَج چیست باید بگوییم در صورتی که برای محکمه ثابت شود که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه است می‌تواند برای جلوگیری از ضرر و حرج زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورت میسر نشدن، به اذن دادگاه طلاق داده شود.
عسر و حرج چیست؟
اگردر زندگی مشترک برای زن وضعیتی به وجود آید که ادامه زندگی مشترک برای او همراه با سختی و مشقت باشد به نحوی که به طور عادی تحمل آن مشکل باشد، می‌تواند برای طلاق به دادگاه مراجعه کرده و دادگاه بعد از بررسی موضوع اگر شرایط را برای زن غیرقابل تحمل تشخیص داد، حکم طلاق صادر می‌کند. اصطلاحا به چنین طلاقی، طلاق قضایی نیز گفته می‌شود.
برای اینکه بتوانیم مفهوم بهترین از تعریف عسر و حرج داشته باشیم ابتدا باید ماده قانونی مرتبط با آن و سپس تفسیر حقوقدانان و اساتید برجسته از آن مواد قانونی و رویه دادگاه‌های ایران پرداخت.
در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
تبصره – عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌گردد:
۱- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
۲- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلاء وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
۳- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
۴- ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
۵- ابتلاء زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.
همانطور که در ابتدای تبصره ماده بالا آمده است موارد مذکور حصری نیستند؛ بلکه از مصادیق عسر و حرج است و دادگاه می‌تواند در موارد دیگری نیز عسر و حرج زن را احراز و حکم طلاق به درخواست وی صادر کند. همچنین موارد مذکور در تبصره الحاقی اماره قانونی عسر و حرج است که با احراز یکی از آنها دادگاه باید حکم طلاق به درخواست زن صادر کند لیکن خلاف آن قابل اثبات است یعنی ممکن است شوهر ثابت کند که به رغم وجود یکی از موارد یاد شده، ادامه زندگی برای زن مشقت باز و غیرقابل تحمل نیست.
عسر و حرج زوجه در ازدواج موقت
هرگاه نکاح منقطع به مدت طولانی منعقد شده باشد، چه بسا ادامه ازدواج به علتی مانند سوء معاشرت شوهر یا غیبت او موجب عسر و حرج زن می‌شود. در این صورت، طلاق در نکاح موقت راه ندارد. قاعده نفی عسر و حرج قاعده‌ای عام است و به نکاح دائم اختصاص ندارد و از این رو دادگاه می‌تواند با احراز عسر و حرج زوجه منقطعه حکم به بذل مدت یا انحلال نکاح نماید، هر چند قانون در این باره ساکت است.
[ مقاله مرتبط: نفقه زن چیست؟ ]
مشاوره حقوقی تلفنی با وکیل طلاق
برای مشاوره تلفنی با بهترین وکیل پایه یک دادگستری، کافی است با شماره زیر تماس بگیرید.
سوالات حقوقی
راه‌های اثبات عسر و حرج زوجه برای طلاق به چه صورت است؟
یکی از مهم‌ترین کاربردهای عسر و حرج در پرونده‌های طلاق است. عسر و حرج به معنی سختی و مشقت است و اصطلاحا بدین معناست که زن به حدی در زندگی رنج می‌کشد که ادامه زندگی برای او غیرقابل تحمل می‌باشد. لذا امکان دارد موارد گوناگونی موجب عسر و حرج زوجه باشد که هر کدام روش اثبات خاص خود را توسط وکیل طلاق دارد. در مقاله بالا به برخی از این موارد در قالب ماده 1130 قانون مدنی اشاره شده است.
با توجه به مقررات قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/1 در پرونده‌های طلاق به درخواست زوجه به لحاظ عسر و حرج و یا احراز وکالت در طلاق چنانچه دادگاه بعد از تشکیل جلسات دادرسی عسر و حرج زوجه یا تحقق وکالت ایشان را محرز نداند آیا در اجرای مواد 17 و 28 از قانون موصوف الزامی به صدور قرار ارجاع امر به داوری دارد یا آن که به لحاظ اینکه بالفرض صدور نظریه داوران بر لزوم جدایی زوجین برای دادگاه خانواده امکان صدور حکم به نفع زوجه وجود ندارد لزومی به ارجاع امر به داوری وجود ندارد؟
در صورتی‌که زوجه دلیلی بر اثبات عسر و حرج ارائه نکند و یا وکالت وی در امر طلاق احراز نشود، ارجاع به داور ضروری به نظر نمی‌رسد؛ زیرا با وصف مذکور اثری بر آن مترتب نیست و دادگاه می‌تواند به دلیل عدم احراز عسر و حرج زوجه و یا عدم احراز وکالت وی در امر طلاق و بدون ارجاع به داوری، حسب مورد حکم بر بطلان دعوی و یا قرار رد آن را صادر کند.
در صورتی که حکم طلاق با تقاضای زوجه به جهت عسر و حرج صادر و با عدم بذل مهر یا عدم کراهت نوع طلاق رجعی باشد البته مبتنی بر نظری که حکم طلاق حاکم را نوع خاص از انواع طلاق ندانسته و بائن نداند و نوع طلاق حتی در این فرض هم تابع شرایط کلی انواع طلاق فرض شود در صورت رجوع مرد در ایام عده آیا زوجه خواهان برای بار دوم و سوم و برای بائن شدن طلاق و جلوگیری از رجوع مرد زوجه می‌تواند با استفاده از این حکم در ایام عده یا خارج از آن مجدداً مبادرت به ثبت طلاق بکند یا خیر؟
در فرضی که با تقاضای زوجه به جهت عسر و حرج، حکم طلاق صادر می‌شود، نوع طلاق بائن است و نمی‌تواند طلاق رجعی باشد؛ زیرا در این صورت رافع عسر و حرج نبوده و بی‌نتیجه و عبث خواهد بود، در اینگونه موارد نیازی نیست که زوجه الزاماً مبادرت به بذل مال نماید و عدم بذل مال تأثیری در بائن بودن طلاق مزبور ندارد، نظر فقهای بزرگ معاصر از جمله آیت اله خوئی در منهاج الصالحین نیز دلالت بر بائن بودن طلاق صادره از سوی دادگاه درصورت احراز عسر و حرج زوجه دارد.
سلام خدمت بهترین وکیل پایه یک دادگستری. همسر بنده بدون دلیل منزل مشترک را ترک و محکوم به تمکین شده، علیه بنده با معرفی چند شماره تلفن، و بدون کوچکترین مدارک دیگر، شکایت رابطه نامشروع را مطرح کرده بود که در دادگاه بدوی با اخذ پرینت تلفن بنده بدلیل فقدان ادله و فقدان مدارک مبنی بر رابطه حضوری و تلفنی منع تعقیب خوردم و در رای دادگاه تجدید نظر عنوان شده که رابطه در حد تلفنی و مجازی بوده نه فیزیکی، و رای دادگاه بدوی را عینا تایید کرده‌اند.
حالا همسرم به استناد همین یک جمله رای دادگاه تجدید نظر که عنوان کرده رابطه تلفنی و مجازی بوده نه فیزیکی و منع تعقیب صادر شده، و نیز تنظیم یک استشهادیه دروغین مبنی بر ضرب و شتم که پدر و مادر و برادرش آن را امضا کرده‌اند و فاقد گواهی پزشکی قانونی و حکم محکومیت بنده است، ادعای عسر و حرج نموده و تقاضای طلاق داده است، آیا متن این دو رای و آن استشهادیه کذب می‌تواند دلیلی بر عسر و هرج ایشان و موافقت با طلاقشان بدون رضایت بنده باشد؟
سلام و عرض ادب
با توجه به توضیحات شما بعید است همسرتان بتواند به دلیل عسر و حرج طلاق بگیرد مگر اینکه دلایل دیگری ارائه دهد. و نمی‌توان از قبل نتیجه خاصی پیش‌بینی کرد. برای عسر و حرج طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و شروط ضمن عقد ادله قوی‌تری لازم است. حداقل می‌بایست حکم قطعی مبنی بر ضرب و شتم بر علیه شما داشته باشد. همچنین در خصوص پرونده دیگر شما که منع تعقیب خورده چنانچه شما در صورت خطا، در پی جبران باشید و با ارسال پیامک‌های محبت‌آمیز ایشان را به زندگی دعوت کنید. نمی‌توانند کاری از پیش ببرند. در جلسه طلاق اسکرین شات پیامک‌هایی که برایش ارسال کردید را با خود ببرید. وکیل پایه یک دادگستری