حجر در حقوق امروز دارای معنای وسیعی است و نمی‌توان آن را محدود به امور مالی دانست. اگر چه حجر در امور مالی بیشتر مورد توجه فقیهان و حقوق‌دانان و قانونگذار قرار گرفته است، اما در امور غیر مالی نیز دارای مسائل و احکام خاصی است. مانند طلاق که یک امر غیر مالی است در مورد محجورین نیز مطرح می‌شود، یا اقرار صغیر یا سفیه در امور غیر مالی قابل بحث می‌باشد. بنابراین تعریف حجر و انواع حجر در حقوق ایران به امور مالی اختصاص ندارد و در مبحث حجر و اهلیت از اعمال حقوقی غیرمالی هم سخن به میان می‌آید.
تعریف حجر چیست؟
در اصطلاح حقوقی حجر به معنی عدم اهلیت استیفاء است و می‌توانیم در تعریف آن بگوییم «حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصا اعمال حقوقی انجام دهد» و نیز «عدم توانایی قانونی شخص در اعمال و اجرای حقوق». (اهلیت استیفا (تصرف)، به معنای توانایی و شایستگی قانونی شخص برای اجرای حق است.) برای اطلاعات بیشتر به مقاله اهلیت چیست؟ انواع اهلیت در حقوق مدنی مراجعه کنید.
بعضی از فقیهان حجر را منحصر به امور مالی دانسته‌اند. محقق حلی در شرایع می‌نویسد:
حقوق‌دانان نیز اغلب حجر را منحصر در امور مالی دانسته‌اند. برخی از آنها در تعریف حجر گفته‌اند:
با وجود این، برخی از فقیهان حجر را شامل امور مالی و غیر مالی می‌دانند. علامه در تذکره می فرماید:
برخی فقیهان عامه نیز حجر را به معنی عم تلقی کرده‌اند، برای مثال در فقه حنفی تعریفی که از حجر می‌کنند عام است و شامل تصرفات غیرمالی هم می گردد، چنانکه گفته‌اند:
اقسام حجر
با توجه به نوع ممنوعیت شخص در تصرفات خود و فلسفه و مبنای حقوقی آن می‌توان تقسیماتی برای حجر ذکر کرد. به یک اعتبار حجر به عام و خاص و به اعتبار دیگر به حجر حمایتی و حجر سوءظنی تقسیم شده است. تقسیمات دیگری نیز برای حجر هست که در ذیل به آن ها اشاره می‌کنیم.
1) حجر عام و خاص
منظور از حجر عام آن است که شخص به طور کلی از اجرای حق و انجام دادن اعمال حقوقی ممنوع باشد، برای مثال حجر مجنون، عام است، زیرا کلیه اعمال حقوقی او را در بر می‌گیرد و مجنون به علت فقدان اراده هیچ‌گونه عمل حقوقی، چه عقد باشد چه ایقاع، نمی‌تواند انجام دهد.
حجر صغیر نیز عام است، زیرا صغیر (ممیز) جز در موارد استثنایی، نمی‌تواند حقوق خود را شخصا اعمال کند.
حجر خاص ممنوع شدن شخص از پاره‌ای تصرفات می‌باشد، نه همه آنها، برای مثال حجر سفیه (غیر رشید) حجر خاص به شمار می‌آید، زیرا محدود به امور مالی است. حجر تاجر ورشکسته نیز یک نوع حجر خاص است، زیرا محدود به تصرفات مالی است که به زیان بستانکاران باشد. حجر عامل بر دو قسم است: حجر حمایتی و حجر سوءظنی.
2) حجر حمایتی و حجر سوء ظنی
در حجر حمایتی حمایت از محجور مورد نظر قانون گذار است، ولی در حجر سوء ظنی مقصود حمایت از منافع دیگران است، برای نمونه حجر صغیر، مجنون و سفیه حجر حمایتی به شمار می‌رود، زیرا این اشخاص به سبب اختلال یا نقص قوای دماغی نمی‌توانند امور خود را، چنان که باید، اداره کنند، بدین جهت قانون گذار با برقراری حجر و پی بینی نهادهایی برای اداره امور این اشخاص به حمایت از آنان اقدام کرده است، اما حجر بر تاجر ورشکسته حجر سوءظنی است، زیرا منظور از آن حفظ حقوق بستانکاران و جلوگیری از تصرفات مالی مضر به حال آنان بوده است.
3) حجر قانونی و حجر قضایی
حجر ممکن است به حکم مستقیم قانون باشد یا به حکم دادگاه که به ترتیب حجر قانونی و حجر قضایی نامیده شده اند، برای مثال حجر صغیر حجر قانونی، ولی حجر مجنونی که بعد از رسیدن به سن بلوغ و رشد دچار جنون شده است و نیز حجر تاجر ورشکسته که به حکم دادگاه نیاز دارد حجر قضایی است.
4) حجر مبتنی بر فقدان اراده و حجر مبتنی بر نقص اراده
در پاره از موارد حجر مبتنی بر فقدان درک، شعور و اراده است و در پاره ای از موارد مبنای حجر نقص یا عدم کفایت اراده است، چنان که حجر مجنون از نوع اول و حجر صغیر ممیز یا سفینه از نوع دوم است.
5) حجر در امور مالی و غیر مالی
گاهی حجر را به اعتبار اینکه منحصر به امور مالی است یا هم امور مالی و هم امور غیر مالی را دربر می‌گیرد به دو گونه تقسیم کرده‌اند. با توجه به این تقسیم، حجر سفیه محدود به امور مالی است، زیرا فرض این است که سفیه عقل معاش ندارد و تصرفات مالی او عاقلانه نیستف ولی در امور غیرمالی دارای درک، شعور و اراده کافی است، اما حجر صغیر و مجنون عام است و همه امور و اعمال حقوقی او را در بر‌گیرد.
6) حجری که غایب معنی دارد و حجری که غایت معینی ندارد
گاه حجر در زمان معینی پایان می‌یابد، مانند حجر صغیر که پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد و مرتفع می‌شود، ولی گاهی حجر غایت معینی ندارد و زمان انقضای آن معلوم نیست، مانند حجر مجنون. در فقه نیز به این تقسیم بندی اشاره شده است.
بهترین وکیل برای مشاوره حقوقی در مورد حجر کیست؟
وکیل پایه یک دادگستری بصورت کلی برای هر کاری که شما بخواهید مشاوره حقوقی داشته باشید می‌تواند گزینه خوبی باشد اما اگر تخصص‌تر بخواهیم نگاه کنیم می‌شود به وکیل امور حِسبی اشاره کرد. در مجموعه وکیل VIP شما به راحتی می‌توانید گروهی از وکلا حقوقی، کیفری و خانواده را برای مشاوره حقوقی تلفنی یا مشاوره حقوقی حضوری در کنار خود داشته باشید.
در صورت تمایل جهت مشاوره حقوقی مرتبط با حجر از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
» سوالات حقوقی مرتبط با حجر
آیا پدر محجور بدون اجازه دادستان می‌تواند ملک محجور را بفروشد؟
برابر ماده ۱۱۸۳ قانون مدنی، نمایندگی ولی قهری در کلیه امور مربوط به اموال و حقوق مالی مولی علیه عام است. یعنی هر اقدامی را که به مصلحت مولی علیه بداند؛ به نام و حساب او انجام می‌دهد؛ مگر به موجب قانون منع شده باشد. بنابراین ولی می‌تواند؛ اموال منقول و غیر منقول مولی علیه را بفروشد: ودیعه گذارد و … .
اعمال حقوقی ولی قهری، بعد از رشد صغیر هم نفوذ حقوقی دارد؛ و مولی علیه حق فسخ و ابطال آن را ندارد؛ مگر ثابت کند؛ که اقدام ولی، به منظور رعایت مصلحت او نبوده است.
ابطال حکم محجوریت شخص از طریق دادگاه به چه صورت است؟
باید از طریق دادگاه خانواده اقدام به درخواست رفع حجر را مطرح نمایید.
